Andabant sos pilocos, bene bestios a novu, dae domo in domo, anco sos parentes, amigos e bighinos a pedire su Prigatòriu cun su pannitzu presu a sos pithos. E zirabant sas domos totu su merie de sos Santos, mentres sas campanas sonabant sèmpere a mortu, unu tocu pro cada anima.
Sas feminas su manzanu furint andadas lestras in chitho a cresia pro che ocupare sos primos postos cun sas candelas in sas balaustras ca depiant 'allughere' sos mortos de s'annu e isetabant su retore pro sa missa e pro assorvere sas animas.
Sos pilocos in sas domos retziant castanza, nuche, lenzola, mendula, chiarda e durches e àteros frutos de s'atonzu.. E ghirabant a dom'issoro cun su pannitzu prenu e sa mama, parte de custa roba chi aiant batiu sos fizos, la torrabat a dare a àteros pilocos, sèmpere in sufràgiu de sas animas de su Prigatòriu.
E custu ziru de sos pilocos sighiat totu su bortaedie de Donniassantos e puru su manzanu de su duos binas a mesudie.
De solitu sos pilocos, cumente amus nau prima, andabant solu a domo de sos parentes e bighinos, mentres sos prus poveros zirabant totu sa bidda e si faghiant una bona provista de roba de mandigare pro una casione manna.
Ma medas fint sas usantzias de Donniassantu, tra sas prus nodias bi fit sa castanza cotta in unu lapiolu mannu in sa pratha de cresia e distribuia a totus. Tando s'amaniabat su pastu in sufràgiu de sas animas sa chena: macarrones curtzos, cundios cun casu, e castanza cotta a buddidu. Fit sa chena pro sos mortos e non s'impreabant nen ruchetas nen leputzos ca podiant pùnghere sas animas,sos mortos e custu non fit cosa de bonu.
Òmines e feminas, prima de sos pastos, nabant sas pregadorias. Sos òmines, pro respetu si che moiant sa berrita, si la pinnigabant e s'arrimabant supra su coddu mancu.
Su pranzu de sa die de sos mortos, su duos de sant'Andria, fit a base de 'sughitu', una minestra cundia cun cazau.
Sas familias dabant su prigatoriu puru a su rettore e a su jacanu pro totu su traballu chi aiant fatu sas dies pro more de sas animas de sos mortos.
S'usantzia de donare sas castanza in sufràgiu de sas animas paret chi esseret pròpiu antiga. Difatis sos mannos contabant chi arribavat castanza binas dae Desulo pro more de sas animas de sos mannos issoro chi paret esserent de Ollolai. E mesche sos desulesos de Ovolaccio difatis paret chi esserent de origine de Ollolai; bastat a leghere sos sambenados issoro chi sunt Casula, Carta, Daga, Frau; sambenados chi s'agatant galu oje in Ollolai e binas in Desulo.
Custu contabant sos mannos, chi siat beru o nono non s'ischit, ma diat essere bene a fàghere una bona chirca pro cumprendere dae ube custos sambenados sunt protos, sunt arribados.
Su Prigatòriu bi fit in totu sas viddas de sa Sardigna, est una traditzione isparta in totuve e cheret mantesa cantu prus sìnchera chene la mesturare cun àteras traditziones de àteros pòpulos, chi bisonzu de respetare, ma cadaunu si mantenzat sa sua. A bollu pessaes si in America sos pitzinnos esserent issios a pedire su Prigatòriu a moda nostra?! Non credo chi capitet. Mentres inbetzes est capitande chi inoghe sos pitzinnos essant a moda de sos americanos, bestios, mascaraos comente halloween, mentres non zirant prus pro su Pigatòriu in Ollolai.
In àteruve lu mutint in modu difenente, in sa vidda de Gavoi, chi no est meda allargu dae Ollolai, sos pitzinnos chi zirabnt los mutiant sos Sonadores, in Oranu zirant cun s'animedda pro pedire su Mortu Mortu e su matessi in Nùgoro, mentres in Durgale si narat su Pedicocone,.
In Santa Giusta b'est s'usantzia de Maria Puntaoru. E chie fit custa Maria Puntaoru? Nollu contat s'ex sindigu de Santa Giusta, s'amigu Antonello Figus:
"Maria Puntaoru, dalla Punta d'oro, si pessaiat chi esseret un'èssere imbiadu dae s'àteru mundu pro collire roba de mandicare in modu chi sos mortos nostros esserent fatu una bella chena che pro sa festa issoro. Sa note de prima die de sant'andria Maria Puntaoru ziraiat in sas domos de sa vidda cun una campanedda dimandande itemandicare pro sos mortos. Sos pitzinnos fint assustaos e cando intendiant sa campanedda si che fughiant pro sa timoria, atancandesiche pro non che los bìere. Maria si presentaiat cun una ispidu cun sa punta de oro menethande de istampare sa vrente a sos chi cussuamaiant totu sa pasta chene nde lassare nudda pro sas animas."
Custu su contu de Antonello, ma in Sardigna nde b'est àteros meda bellos chi bisonzu de iscoviare e de collire ca si nono abberu calicunu, chi de custas cosas non de at mai intesu, pessat chi binas in sas viddas de sas terras de mesu de sa Sardigna festabant sos mortos cun halloween.